Pomoc spo�eczna umo�liwia przezwyci�anie trudnych sytuacji �yciowych tym, którzy nie s� w stanie sami ich pokona�, wykorzystuj�c w�asne uprawnienia, zasoby i mo�liwo�ci. Wspiera ich w wysi�kach zmierzaj�cych do zaspokojenia niezb�dnych potrzeb i umo�liwia im �ycie w warunkach odpowiadaj�cych godno�ci cz�owieka. Zadaniem pomocy spo�ecznej jest tak�e zapobieganie trudnym sytuacjom �yciowym przez podejmowanie dzia�a� zmierzaj�cych do usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze �rodowiskiem.

Pomoc spo�eczn� organizuj� organy administracji rz�dowej (minister w�a�ciwy do spraw zabezpieczenia spo�ecznego, wojewodowie) i samorz�dowej (marsza�kowie województw, starostwie na poziomie powiatów oraz wójtowie, burmistrzowie (prezydenci miast) na poziomie gmin. Realizuj�c zadania pomocy spo�ecznej wspó�pracuj� oni, na zasadzie partnerstwa, z organizacjami spo�ecznymi i pozarz�dowymi, Ko�cio�em Katolickim, innymi ko�cio�ami, zwi�zkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi.

Prawo do �wiadcze� z pomocy spo�ecznej przys�uguje:

• osobom posiadaj�cym obywatelstwo polskie, maj�cym miejsce zamieszkania i przebywaj�cym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
• cudzoziemcom maj�cym miejsce zamieszkania i przebywaj�cym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, posiadaj�cym zezwolenie na osiedlenie si�, zgod� na pobyt tolerowany lub status uchod�cy nadany w Rzeczypospolitej Polskiej,
• obywatelom pa�stw cz�onkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, przebywaj�cym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którzy uzyskali zezwolenie na pobyt.

Osoba lub rodzina, ubiegaj�ca si� o pomoc spo�eczn�, mo�e zg�osi� si� do o�rodka pomocy spo�ecznej w miejscu zamieszkania (o�rodki znajduj� si� w ka�dej gminie). Decyzje o przyznaniu lub odmowie przyznania pomocy wymagaj� uprzednio przeprowadzenia przez pracownika socjalnego rodzinnego wywiadu �rodowiskowego. Decyzje w sprawach �wiadcze� pomocy spo�ecznej wydawane s� w formie pisemnej. Od ka�dej decyzji s�u�y prawo odwo�ania. 

Prawo do �wiadcze� przys�uguje osobom i rodzinom, których posiadane dochody nie przekraczaj� kryteriów dochodowych ustalonych w oparciu o próg interwencji socjalnej. Dla osoby samotnie gospodaruj�cej jest nim dochód nie przekraczaj�cy 461 z�, natomiast dla osoby w rodzinie – kwota 316 z�. Rada Gminy, w drodze uchwa�y, mo�e podwy�szy� kwoty uprawniaj�ce do zasi�ków okresowego i celowego.

Pomoc spo�eczna polega w szczególno�ci na: 

·         przyznawaniu i wyp�acaniu przewidzianych ustaw� �wiadcze�, 
·         pracy socjalnej, 
·         prowadzeniu i rozwoju niezb�dnej infrastruktury socjalnej, 
·         analizie i ocenie zjawisk rodz�cych zapotrzebowanie na �wiadczenia z pomocy spo�ecznej, 
·         rozwijaniu nowych form pomocy spo�ecznej i samopomocy. 

G�ówne cele pomocy spo�ecznej: 

·         wsparcie osób i rodzin w przezwyci�eniu trudnej sytuacji �yciowej, doprowadzenie – w miar� mo�liwo�ci – do ich �yciowego usamodzielniania i umo�liwienie im �ycia w warunkach odpowiadaj�cych godno�ci cz�owieka, 
·         zapewnienie dochodu na poziomie interwencji socjalnej – dla osób nie posiadaj�cych dochodu lub o niskich dochodach, w wieku poprodukcyjnym i osobom niepe�nosprawnym, 
·         zapewnienie dochodu do wysoko�ci poziomu interwencji socjalnej osobom i rodzinom o niskich dochodach, które wymagaj� okresowego wsparcia, 
·         zapewnienie profesjonalnej pomocy rodzinom dotkni�tym skutkami patologii spo�ecznej, w tym przemoc� w rodzinie, 
·         integracja ze �rodowiskiem osób wykluczonych spo�ecznie, 
·         stworzenie sieci us�ug socjalnych adekwatnych do potrzeb w tym zakresie.

Pomoc spo�eczna od dnia 1 maja 2004 r. funkcjonuje na podstawie ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy spo�ecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593 z pó�n. zm.).

Pomoc spo�eczna i zasady jej udzielania

Polski system pomocy spo�ecznej

Pomoc spo�eczna jest instytucj� polityki spo�ecznej pa�stwa, maj�c� na celu umo�liwienie osobom i rodzinom przezwyci�anie trudnych sytuacji �yciowych, których nie s� one w stanie pokona�, wykorzystuj�c w�asne uprawnienia, zasoby i mo�liwo�ci.

Pomoc spo�eczn� organizuj� organy administracji rz�dowej (minister w�a�ciwy do spraw zabezpieczenia spo�ecznego, wojewodowie) i samorz�dowej (marsza�kowie województw, starostowie na poziomie powiatów oraz wójtowie, burmistrzowie (prezydenci miast) na poziomie gmin. Organy te realizuj�c zadania pomocy spo�ecznej wspó�pracuj�, na zasadzie partnerstwa, z organizacjami spo�ecznymi i pozarz�dowymi, Ko�cio�em Katolickim, innymi ko�cio�ami, zwi�zkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi.

Pomoc spo�eczna wspiera osoby i rodziny w wysi�kach zmierzaj�cych do zaspokojenia niezb�dnych potrzeb i umo�liwia im �ycie w warunkach odpowiadaj�cych godno�ci cz�owieka. Zadaniem pomocy spo�ecznej jest zapobieganie trudnym sytuacjom �yciowym przez podejmowanie dzia�a� zmierzaj�cych do �yciowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze �rodowiskiem.

Osoby i rodziny korzystaj�ce z pomocy spo�ecznej s� obowi�zane do wspó�dzia�ania w rozwi�zaniu ich trudnej sytuacji �yciowej.

Prawo do �wiadcze� z pomocy spo�ecznej przys�uguje:

·         osobom posiadaj�cym obywatelstwo polskie maj�cym miejsce zamieszkania i przebywaj�cym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, 
·         cudzoziemcom maj�cym miejsce zamieszkania i przebywaj�cym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej posiadaj�cym zezwolenie na osiedlenie si�, zgod� na pobyt tolerowany lub status uchod�cy nadany w Rzeczypospolitej Polskiej, 
·         obywatelom pa�stw cz�onkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, przebywaj�cym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którzy uzyskali zezwolenie na pobyt.

Pomoc spo�eczna polega w szczególno�ci na: 
·         przyznawaniu i wyp�acaniu przewidzianych ustaw� �wiadcze�, 
·         pracy socjalnej, 
·         prowadzeniu i rozwoju niezb�dnej infrastruktury socjalnej, 
·         analizie i ocenie zjawisk rodz�cych zapotrzebowanie na �wiadczenia z pomocy spo�ecznej, 
·         realizacji zada� wynikaj�cych z rozeznanych potrzeb spo�ecznych, 
·         rozwijaniu nowych form pomocy spo�ecznej i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb.

 G�ówne cele pomocy spo�ecznej: 
·         wsparcie osób i rodzin w przezwyci�eniu trudnej sytuacji �yciowej, doprowadzenie – w miar� mo�liwo�ci – do ich �yciowego usamodzielnienia i umo�liwienie im �ycia w warunkach odpowiadaj�cych godno�ci cz�owieka, 
·         zapewnienie dochodu na poziomie interwencji socjalnej – dla osób nie posiadaj�cych dochodu lub o niskich dochodach, w wieku poprodukcyjnym i osobom niepe�nosprawnym, 
·         zapewnienie dochodu do wysoko�ci poziomu interwencji socjalnej osobom i rodzinom o niskich dochodach, które wymagaj� okresowego wsparcia, 
·         zapewnienie profesjonalnej pomocy rodzinom dotkni�tym skutkami patologii spo�ecznej, w tym przemoc� w rodzinie, 
·         integracja ze �rodowiskiem osób wykluczonych spo�ecznie, 
·         stworzenie sieci us�ug socjalnych adekwatnych do potrzeb w tym zakresie.

Pomoc spo�eczna od dnia 1 maja 2004 r. funkcjonuje na podstawie ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy spo�ecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593, Nr 99, poz. 1001, Nr 273, poz. 2703 oraz z 2005 r. Nr 64, poz. 565, Nr 94, poz. 788, Nr 164, poz. 1366, Nr 175, poz. 1462, Nr 179, poz. 1487 i Nr 180, poz. 1493).

W roku 2003 w ramach zmian w systemie pomocy spo�ecznej w pierwszym etapie wy��czono rent� socjaln� z katalogu �wiadcze� pomocy spo�ecznej. Od dnia 1 pa�dziernika 2003 renta socjalna sta�a si� �wiadczeniem wyp�acanym przez Zak�ad Ubezpiecze� Spo�ecznych na mocy ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz. U. z 2003 r. Nr 135, poz. 1268 z pó�n. zm.). Szczegó�owe informacje dotycz�ce renty socjalnej znajduj� si� na stronach internetowych Zak�adu Ubezpiecze� Spo�ecznych www.zus.pl

W nast�pnym etapie przyj�te rozwi�zania w zakresie budowanego jednolitego systemu �wiadcze� rodzinnych spowodowa�y przeniesienie niektórych �wiadcze� (zasi�ek sta� y, zasi�ek gwarantowany okresowy), wyp�acanych na podstawie ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy spo�ecznej (tekst jednolity Dz. U. z 1998 r. Nr 64, poz. 414 z pó�n. zm.) do ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o �wiadczeniach rodzinnych (Dz. U. Nr 228, poz. 2255 z pó�n. zm.).

Zasady udzielania pomocy spo�ecznej

�wiadczenia pomocy spo�ecznej udzielane s� na wniosek: 
·         osoby zainteresowanej, 
·         jej przedstawiciela ustawowego, 
·         innej osoby, za zgod� osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego.

Pomoc spo�eczna mo�e by� tak�e udzielana z urz�du (art. 102 ustawy o pomocy spo�ecznej).

Osoba lub rodzina mo�e zg�osi� si� o przyznanie pomocy do o�rodka pomocy spo�ecznej w miejscu zamieszkania (o�rodki znajduj� si� w ka�dej gminie).

Decyzje o przyznaniu lub odmowie przyznania pomocy wymagaj� uprzednio przeprowadzenia przez pracownika socjalnego rodzinnego wywiadu �rodowiskowego. Decyzje w sprawach �wiadcze� pomocy spo�ecznej wydawane s� w formie pisemnej. Od ka�dej decyzji s�u�y prawo do odwo�ania.

Kryteria przyznawania �wiadcze� 

Pomocy spo�ecznej udziela si� z powodu (art. 7 ustawy o pomocy spo�ecznej): 
·         ubóstwa, 
·         sieroctwa, 
·         bezdomno�ci, 
·         bezrobocia, 
·         niepe�nosprawno�ci, 
·         d�ugotrwa�ej lub ci�kiej choroby, 
·         przemocy w rodzinie, 
·         potrzeby ochrony macierzy�stwa lub wielodzietno�ci, 
·         bezradno�ci w sprawach opieku�czo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zw�aszcza w rodzinach niepe�nych lub wielodzietnych, 
·         braku umiej�tno�ci w przystosowaniu do �ycia m�odzie�y opuszczaj�cej placówki opieku�czo-wychowawcze, 
·         trudno�ci w integracji osób, które otrzyma�y status uchod�cy, 
·         trudno�ci w przystosowaniu do �ycia po zwolnieniu z zak�adu karnego, 
·         alkoholizmu lub narkomanii, 
·         zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej, 
·         kl�ski �ywio�owej lub ekologicznej.

Prawo do �wiadcze� przys�uguje osobom i rodzinom, których posiadane dochody nie przekraczaj� kryteriów dochodowych ustalonych w oparciu o próg interwencji socjalnej, przy jednoczesnym wyst�pieniu co najmniej jednej z w/w okoliczno�ci.

W systemie pomocy spo�ecznej przez rodzin� rozumie si� osoby spokrewnione i niespokrewnione, pozostaj�ce w faktycznym zwi�zku, wspólnie zamieszkuj�ce i gospodaruj�ce.

Kryterium dochodowym dla osoby samotnie gospodaruj�cej jest dochód nie przekraczaj�cy kwoty 477 z�, natomiast dla osoby w rodzinie – kwota 351 z� (art. 8 ustawy ). Rada gminy, w drodze uchwa�y, mo�e podwy�szy� kwoty uprawniaj�ce do zasi�ków okresowego i celowego. 

Osobie odbywaj�cej kar� pozbawienia wolno�ci nie przys�uguje prawo do �wiadcze� z pomocy spo�ecznej. Osobie tymczasowo aresztowanej zawiesza si� prawo do �wiadcze� z pomocy spo�ecznej. Za okres tymczasowego aresztowania nie udziela si� �wiadcze� (art.13 ustawy o pomocy spo�ecznej).

Pomoc spo�eczna przewiduje nast�puj�ce �wiadczenia pieni�ne: 
·         zasi�ek sta�y, 
·         zasi�ek okresowy, 
·         zasi�ek celowy, 
·         specjalny zasi�ek celowy.

Zasi�ek sta�y

Jest to �wiadczenie obligatoryjne (obowi�zkowe) przys�uguj�ce na podstawie art. 37 ustawy o pomocy spo�ecznej osobom ca�kowicie niezdolnym do pracy z powodu wieku lub niepe�nosprawno�ci, spe�niaj�cym kryterium dochodowe i stanowi uzupe�nienie dochodu tych osób do kryterium ustawowego.

Zasi�ek sta�y ustala si� w wysoko�ci:

- w przypadku osoby samotnie gospodaruj�cej – ró�nicy mi�dzy kryterium dochodowym osoby samotnie gospodaruj�cej a dochodem tej osoby, z tym �e kwota zasi�ku nie mo�e by� wy�sza ni� 444 z� miesi�cznie; 
- w przypadku osoby w rodzinie – ró�nicy miedzy kryterium dochodowym na osob� w rodzinie a dochodem na osob� w rodzinie.

Kwota zasi�ku nie mo�e by� ni�sza ni� 30 z� miesi�cznie. �wiadczenie to jest zadaniem zaleconym gminie, finansowanym z bud�etu pa�stwa.

Zasi�ek okresowy 

�wiadczenie przys�uguje na podstawie art.38 ustawy o pomocy spo�ecznej i adresowane jest do osób i rodzin bez dochodów lub o dochodach ni�szych ni� ustawowe kryterium oraz zasobach pieni�nych nie wystarczaj�cych na zaspokojenie niezb�dnych potrzeb �yciowych, zw�aszcza ze wzgl�du na d�ugotrwa�� chorob�, niepe�nosprawno��, bezrobocie, mo�liwo�� nabycia uprawnie� do �wiadcze� z innych systemów zabezpieczania spo�ecznego.

Na okresowe wsparcie finansowe, mo�na liczy�: je�li dochody osoby lub rodziny s� ni�sze ni� kryterium (477 z� osoby samotnej , 351 z� na osob� w rodzinie).

Kwota tak ustalonego zasi�ku okresowego nie mo�e by� ni�sza ni� 50% ró�nicy mi�dzy:
·         kryterium dochodowym osoby samotnie gospodaruj�cej a dochodem tej osoby;
·         kryterium dochodowym rodziny a dochodem tej rodziny.

Zgodnie z art. 147 ustawy o pomocy spo�ecznej w 2008 r. minimalna wysoko�� zasi�ku okresowego wynosi: 
·         w przypadku osoby samotnie gospodaruj�cej - 50 % ró�nicy mi�dzy kryterium dochodowym osoby samotnie gospodaruj�cej a dochodem tej osoby, 
·         w przypadku rodziny – 50 % ró�nicy mi�dzy kryterium dochodowym rodziny a dochodem tej rodziny.

Kwota zasi�ku okresowego nie mo�e by� ni�sza ni� 20 z� miesi�cznie. Okres,  na jaki przyznane zostanie to �wiadczenie, ustala o�rodek pomocy spo�ecznej na podstawie okoliczno�ci sprawy. Wyp�ata zasi�ku jest zadaniem w�asnym gminy, dotowanym z bud�etu pa�stwa.

�wiadczenie to mo�e by� przyznane w szczególnie uzasadnionych przypadkach osobie albo rodzinie o dochodach przekraczaj�cych kryterium dochodowe, ale pod warunkiem zwrotu cz�ci lub ca�o�ci kwoty zasi�ku (art. 41 ustawy o pomocy spo�ecznej).

Zasi�ek celowy

Jest to �wiadczenie fakultatywne przyznawane na podstawie art. 39 ustawy o pomocy spo�ecznej na zaspokojenie niezb�dnej potrzeby �yciowej, a w szczególno�ci na pokrycie cz�ci lub ca�o�ci kosztów zakupu �ywno�ci, leków i leczenia, opa�u, odzie�y, niezb�dnych przedmiotów u�ytku domowego, drobnych remontów i napraw w mieszkaniu, a tak�e kosztów pogrzebu.

Osobom bezdomnym i innym osobom nie posiadaj�cym dochodu oraz mo�liwo�ci uzyskania �wiadcze� zdrowotnych mo�e by� przyznany zasi�ek celowy na pokrycie cz�ci lub ca�o�ci wydatków na �wiadczenia zdrowotne.

Zasi�ek celowy mo�e by� przyznany równie� w formie biletu kredytowego.

Zasi�ek celowy na pokrycie wydatków powsta�ych w wyniku zdarzenia losowego.

Jest to �wiadczenie przys�uguj�ce na podstawie art.40 ust. 1 ustawy o pomocy spo�ecznej i mo�e by� przyznane osobie albo rodzinie, które ponios�y straty w wyniku zdarzenia losowego.

W takim przypadku mo�e by� przyznany niezale�nie od dochodu i mo�e nie podlega� zwrotowi.

Zasi�ek celowy na pokrycie wydatków zwi�zanych z kl�sk� �ywio�ow� lub ekologiczn�.

Jest to �wiadczenie przys�uguj�ce na podstawie art. 40 ust. 2 ustawy o pomocy spo�ecznej i mo�e by� przyznane osobie albo rodzinie, które ponios�y straty w wyniku kl�ski �ywio�owej lub ekologicznej. W takim przypadku mo�e by� przyznany niezale�nie od dochodu i mo�e nie podlega� zwrotowi.

Specjalny zasi�ek celowy

Jest �wiadczeniem przys�uguj�cym na podstawie art. 41 ustawy o pomocy spo�ecznej i mo�e by� przyznane w szczególnie uzasadnionych przypadkach osobie albo rodzinie o dochodach przekraczaj�cych kryterium ustawowe – w wysoko�ci nieprzekraczaj�cej odpowiednio kryterium dochodowego osoby samotnie gospodaruj�cej lub rodziny.

Zasi�ek celowy na zasadach zwrotu

�wiadczenie to mo�e by� przyznane w szczególnie uzasadnionych przypadkach osobie albo rodzinie o dochodach przekraczaj�cych kryterium dochodowe, ale pod warunkiem zwrotu cz�ci lub ca�o�ci kwoty zasi�ku (art.41 ustawy o pomocy spo�ecznej).

Pomoc w postaci schronienia, posi�ku, odzie�y.

Gminny O�rodek Pomocy Spo�ecznej udziela schronienia, posi�ku i niezb�dnego ubrania osobom tego pozbawionym.

Udzielenie schronienia nast�puje poprzez przyznanie tymczasowego miejsca noclegowego w noclegowniach, schroniskach, domach dla bezdomnych i innych miejscach daj�cych schronienie (np. o�rodki interwencji kryzysowej, hotele).

Pomoc w postaci jednego gor�cego posi�ku dziennie przyznawana dzieciom i m�odzie�y w okresie nauki w szkole mo�e by� realizowana w formie zakupu posi�ków.

Sprawienie pogrzebu

Pomoc spo�eczna obejmuje równie� obowi�zek sprawienia pogrzebu w sposób ustalony przez gmin�, zgodnie z wyznaniem zmar�ego. Sprawienie pogrzebu jest zadaniem w�asnym gminy o charakterze obowi�zkowym.

Poradnictwo i pomoc instytucjonalna

Gminny O�rodek Pomocy Spo�ecznej oferuje osobom i rodzinom pomoc w formie pracy socjalnej, poradnictwa specjalistycznego w szczególno�ci prawnego, psychologicznego, pedagogicznego. Pracownicy socjalni udzielaj� równie� pomocy w za�atwianiu spraw urz�dowych oraz w utrzymaniu kontaktów z otoczeniem. W razie niemo�no�ci zapewnienia us�ug opieku�czych w miejscu zamieszkania klienta, pracownicy socjalni czyni� starania o umieszczenie w Domu Pomocy Spo�ecznej tj. placówce pobytu sta�ego zapewniaj�cej ca�odobow� opiek�.

Niezale�nie od kryterium dochodowego osobom i rodzinom udzielana jest pomoc w postaci pracy socjalnej, poradnictwa specjalistycznego, w szczególno�ci prawnego i psychologicznego. S� to �wiadczenia fakultatywne. 

Je�eli wymaga tego indywidualna sytuacja, osobom samotnym, które z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymagaj� pomocy innych, a s� jej pozbawione, przys�uguje pomoc w formie us�ug opieku�czych lub specjalistycznych us�ug opieku�czych (art. 50 ustawy o pomocy spo�ecznej).

W razie niemo�no�ci zapewnienia us�ug opieku�czych miejscu zamieszkania przez rodzin� i gmin� osoba wymagaj�ca opieki ca�odobowej mo�e ubiega� si� o skierowanie do Domu Pomocy Spo�ecznej (art. 54 ustawy o pomocy spo�ecznej).

W ramach systemu pomocy spo�ecznej funkcjonuj� tak�e placówki zapewniaj�ce �rodowiskow� opiek� pó�stacjonarn�. S� to o�rodki wsparcia, które zapewniaj� ca�odzienny pobyt, posi�ki, podstawowe �wiadczenia opieku�cze, rekreacyjno – kulturalne, edukacyjne, rehabilitacyjne.